Từ cách tiếp cận đó, nhiều quốc gia đã tách hai chức năng: quản lý di sản vẫn thuộc về Nhà nước; nhưng việc quản trị và thu phí, Nhà nước trao cho Doanh nghiệp. Đây không phải là mô hình mới lạ. Ví dụ như Tháp Eiffel của Pháp, Angkor Wat của Campuchia và rất nhiều di sản thế giới khác đều đang vận hành theo mô hình hợp tác công tư như vậy.
Tại Việt Nam, Di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới Quần thể danh thắng Tràng An, tỉnh Ninh Bình là một trong những di sản cũng được vận hành theo mô hình này. Hợp tác hiệu quả trong khai thác di sản đã biến Ninh Bình từ một địa phương không mấy phát triển về du lịch, trở thành một trong những địa phương có tốc độ tăng trưởng lượng khách và doanh thu du lịch cao gần nhất cả nước. Để Ninh Bình thu được kết quả đó chính là nhờ có Di sản văn hoá và thiên nhiên thế giới Quần thể danh thắng Tràng An. Khu di sản, nằm ở rìa phía nam của đồng bằng châu thổ sông Hồng thuộc tỉnh Ninh Bình, có diện tích 6.226 ha và vùng đệm rộng 6.026 ha, trên địa bàn của các huyện: Hoa Lư, Gia Viễn, Nho Quan và các thành phố Tam Điệp, Ninh Bình.
Khu di sản gồm ba khu vực được bảo vệ là: Khu di tích lịch sử văn hóa Cố đô Hoa Lư, khu danh thắng Tràng An – Tam Cốc – Bích Động và khu rừng đặc dụng Hoa Lư; chứa đựng tất cả giá trị cảnh quan đặc sắc và các giá trị văn hóa liên quan. Theo thống kê hiện có khoảng hơn 20.000 dân sinh sống trong vùng lõi khu di sản.
Ngày 25/6/2014, Quần thể danh thắng Tràng An được UNESCO ghi danh là Di sản Văn hóa và Thiên nhiên thế giới. Đây là di sản thế giới hỗn hợp đầu tiên ở Việt Nam và Đông Nam Á với các bằng chứng về quá trình tương tác của người cổ xưa với cảnh quan thiên nhiên và nỗ lực thích ứng của họ với những biến cố môi trường trong hơn 30.000 năm.
Khu di sản Quần thể danh thắng Tràng An cũng đóng vai trò quan trọng trong đời sống tín ngưỡng không chỉ cho người dân địa phương mà cả người dân từ các khu vực khác. Khách hành hương chiếm phần lớn lượng khách đến thăm quan di sản, đặc biệt trong các dịp lễ hội, số lượng khách có thể lên tới 35.000 lượt khách/ngày. Với giá trị đặc sắc, độc đáo về cảnh quan, văn hóa lịch sử ở tầm nhân loại, Tràng An có vai trò quan trọng trong việc phát triển kinh tế – xã hội của tỉnh Ninh Bình, tạo thế và lực đưa Ninh Bình trở thành trung tâm du lịch lớn của Việt Nam, hàng năm thu hút lượng lớn khách du lịch trong nước và quốc tế đến tham quan. Để đem lại những thành công đó một phần do hợp tác Công – Tư ở Ninh Bình được phối kết hợp hiểu quả với những nội dung cụ thể như:
Với những ưu điểm như:
Huy động nguồn lực tốt, giảm đầu tư của Nhà nước, đầu tư nhanh; Huy động nguồn vốn của khu vực tư nhân vào việc đầu tư cho cơ sở hạ tầng, giảm gánh nặng ngân sách Nhà nước, đồng thời tận dụng được năng lực, kỹ thuật và kinh nghiệm của các nhà đầu tư; hạn chế làm tăng thâm hụt ngân sách; Quản lý và khai thác trọng tâm được tiềm năng du lịch, tạo được động lực thúc đẩy du lịch phát triển ở các khu vực khác trên địa bàn.
Tăng hiệu quả kinh tế. Vì mục tiêu lợi nhuận nên các nhà đầu tư tư nhân phải tìm cách để dự án được vận hành hiệu quả hơn. Thêm vào đó, với việc tham gia của khu vực tư nhân, sự sáng tạo, trách nhiệm giải trình cũng như sự minh bạch có khả năng sẽ được cải thiện; tạo tính cạnh tranh cao
Đảm bảo nghĩa vụ và quyền lợi hài hòa giữa các bên (Nhà nước vẫn nắm quyền sở hữu, quản lý, doanh nghiệp là người trực tiếp khai thác và người dân là người hưởng lợi từ phát triển du lịch).
Phù hợp với Chiến lược phát triển du lịch Việt Nam đến 2020, tầm nhìn đến năm 2030 và Nghị quyết 08-NQ/TW của Bộ Chính trị về phát triển du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn
Cụ thể: Nếu như trước đây các vùng có núi đá vôi của Ninh Bình hầu hết là khai thác đá làm vật liệu xây dựng hoặc sản xuất xi măng, nung vôi làm cho môi trường bị ô nhiễm thì từ khi bảo tồn những giá trị thiên nhiên và văn hóa để phát triển du lịch cuộc sống của hàng ngàn người dân thuần nông đặc biệt là dân cư trong vùng di sản Quần thể danh thắng Tràng An được cải thiện với thu nhập tăng gần 3 lần kể từ khi họ chuyển sang làm du lịch. Môi trường và các giá trị của di sản được bảo tồn.
Sau hơn 9 năm Di sản được ghi danh, việc khai thác tiềm năng du lịch đến nay nền du lịch trên địa bàn Quần thể danh thắng Tràng An phát triển vượt bậc và đảm bảo mọi mục tiêu và kiến nghị cụ thể của UNESCO trong Công ước 1972 cũng như các quy định của hệ thống Pháp luật Việt Nam cũng như các quy chế của địa phương. Đã có sự phối hợp tương đối nhịp nhàng giữa công và tư như: Tỉnh Ninh Bình đã có chủ trương và chính sách nhất quán trong kế hoạch quản lý và các quy định có liên quan đến công tác quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị của Di sản. Doanh nghiệp luôn chấp hành nghiêm những quy định của Pháp luật và đẩy mạnh phát triển du lịch gắn với phát triển kinh tế – văn hóa – xã hội của địa phương; đề cao phương án bảo tồn, phát triển dựa trên những giá trị nguyên trạng của di sản, có thái độ ứng xử thân thiện và tôn trọng lợi ích của người dân địa phương và du khách của doanh nghiệp; Có đính hướng quy hoạch tổng thể dự án bảo tồn và phát huy giá trị của di sản trong thời gian dài, thực hiện nghiêm túc những định hướng đã đề ra đúng thời gian và quy mô.
Tinh thần hợp tác giữa chủ doanh nghiệp với các cơ quan đơn vị được đề cao và luôn thực hiện tốt; Nhận được sự hài long của du khách, hợp tác của cộng đồng cư dân địa phương trong các hoạt động du lịch của Khu di sản; Sự cạnh tranh lành mạnh giữa các doanh nghiệp du lịch trên địa bàn tỉnh nói chung và Tràng An nói riêng
Tuy nhiên trên thực tế mô hình hợp tác công tư cũng gặp phải không ít những vấn đề khó khăn.
Hầu hết các doanh nghiệp, tập đoàn cũng sử dụng chủ yếu là vốn ngân sách nhà nước, hoạt động nhờ vốn ngân hàng, mà chủ yếu là ngân hàng thương mại nhà nước, rồi sau đó xin trái phiếu Chính phủ là đủ vốn để tham gia các dự án đầu tư. “Như vậy, xét cho cùng hợp tác công – tư thực chất là công – công”. Chính vì vậy, khi có lợi thì nhà đầu tư nhảy vào, nhưng khi thua lỗ lại mang trả Nhà nước.
Vai trò, trách nhiệm của các bên liên quan còn chưa rõ ràng: Những người làm quản lý có thể nắm rất rõ nhưng những hướng dẫn, quy định nào được áp dụng cho việc quản lý di sản nhưng hệ thống hành lang pháp lý vẫn chưa được chặt chẽ, chồng chéo là cơ hội cho doanh nghiệp đôi khi bỏ qua vai trò của quản lý nhà nước hoặc cả doanh nghiệp và người dân.
Áp lực giữa bảo tồn (đặc biệt là vùng lõi di sản) đối với phát triển du lịch, dịch vụ du lịch theo nhu cầu thực tế của lượng khách đến với Tràng An: Như hiện tượng làm đường lên núi Cái hạ, kinh doanh du lịch homestay trong vùng di sản… là vấn đề đang được Bộ, Ngành Trung ương cũng như chính quyền địa phương cùng sự phối hợp của các doanh nghiệp kinh doanh du lịch dựa trên điều kiện kinh tế – xã hội của người dân địa phương từng bước tháo gỡ và thống nhất một quy trình chung.
Trong hợp tác công tư doanh nghiệp đóng một vai trò rất quan trọng trong quá trình phát triển tuy nhiên chúng ta cần đối thoại cụ thể hơn và cùng nhau xác định giải pháp để dẫn đến mục đích đảm bảo viẹc khai thác du lịch không làm ảnh hưởng đến cảnh quan, giá trị gốc của di sản, tình trạng vệ sinh môi trường, chánh tình trạng ô nhiễm, xâm hại di sản và cả sự quá tải về lượng khách du lịch vì mục tiêu phát triển du lịch bền vững
Nhìn chung có thể thấy Quần thể danh thắng Tràng An là một mô hình hợp tác công tư trong công tác quản lý, khai thác di sản có hiệu quả và bước đầu cho thấy sự hài hòa về lợi ích giữa Nhà nước và doanh nghiệp, là mô hình cho nhiều các đơn vị trong và ngoài nước tới tham quan, học hỏi.
Tin bài: Nguyễn Vân – Nguyễn Kiên