DI TÍCH LỊCH SỬ BIA CỬA ĐÔNG XÃ TRƯỜNG YÊN, HUYỆN HOA LƯ, TỈNH NINH BÌNH

Theo nội dung ghi ở văn bia thì niên đại của Bia vào thời hậu Lê. Văn bia mô tả con đường phía đông của Kinh thành Hoa Lư và để tưởng nhớ người có công đối với thôn Đông Môn thời bấy giờ. Hiện nay bia được lưu giữ tại chân núi Đầm ở khu vực phía Đông xã Trường Yên. Vì vậy bia có tên gọi là bia Cửa Đông. Ngoài ra bia còn có tên gọi khác, đó là bia Thầy Bói. Theo truyền thuyết, ở Trường Yên xưa kia vào thế kỷ X, trong Kinh thành Hoa Lư tức khu vực thành nội không có dân ở. Tất cả cư dân đều tập trung dọc theo sông Hoàng Long. Đây là khu vực sinh hoạt sầm uất, có thương cảng, có xưởng thủ công, hoạt động Thương nghiệp phát triển, đó là vị trí thành ngoại. Các quan đại thần và chúng dân muốn vào Kinh đô Hoa Lư, con đường duy nhất phải đi qua là Cửa Đông. Nơi đây có một viên quan trá hình thành một ông Thầy Bói để kiểm soát mọi quần thần trước khi vào chầu Hoàng Thượng. Vì vậy, sau khi tạc tấm bia này, ngoài tên gọi là Bia Cửa Đông còn có tên gọi là Bia Thầy Bói. Song tên gọi này không phổ biến.

Bia Cửa Đông được chạm khắc luôn vào vách núi của một quả núi nhỏ có kích thước cao khoảng 4m, rộng 6m, dài 8m, nằm trong khu vườn rộng của người dân Đông Môn, sát ngay chân dãy núi Đầm hùng vĩ. Mặt chính của Bia hướng về phía Đông bắc. Phía sau núi Đầm là dãy núi Lẫm trùng điệp. Từ quốc lộ 12C, đi sâu vào khoảng 12m đến sát chân núi là tới văn bia. Bia được chạm khắc với kích thước cao 95cm (kể cả trán bia), dày 10cm, rộng khoảng 60 cm, xung quanh thân bia trang trí lá lật cách điệu, trán bia khắc đường triện cong tạo thành hình bán nguyệt và trang trí hoa văn. Dưới chân bia trang trí bởi 11 cánh sen trạm đục công phu vào phiến đá. Thân bia có một dòng chữ Hán lớn: “Tu Phục Trường Yên Đông Môn x x x x x”, khắc nổi mỗi chữ trong một vòng tròn với đường kính 5cm. Bên cạnh thân Bia chếch về phía bên phải là một ngôi miếu nhỏ, xây liền với hốc núi có khắc văn bia. Mái của miếu lợp ngói nam, là nơi thờ tự thánh Cao Sơn, Hội đồng các quan và ông thầy Bói theo tín ngưỡng của nhân dân địa phương.

Ở Hoa Lư, khu thành ngoại, thành nội còn rất nhiều dấu tích kiến trúc của triều đại nhà Đinh và nhà Lê, trong đó có di tích Bia cửa Đông. Trải qua bao thăng trầm của thời gian, nét chữ trạm khắc trên văn bia đôi chỗ đã bị bào mòn. Hiện nay, những tài liệu liên quan đến con đường lộ yết rất ít, việc nghiên cứu Bia Cửa Đông giúp chúng ta có những tư liệu quý về giao thông đường bộ của Kinh đô thế kỷ X.

Phòng Nghiệp vụ Nghiên cứu

Ban Quản lý Quần thể danh thắng Tràng An